Με ακαλλιέργεια και αμειψισπορά θα δώσει την υπεραξία το σκληρό σιτάρι
Ποιότητα σκληρού σίτου: πως επιτυγχάνεται με χαμηλό κόστος.
Εισαγωγή
Στους τελευταίους δύο μήνες αναπτύχθηκε από τη MISKO ένα πρόγραμμα ενημέρωσης – συζήτησης με τους αγρότες που συνεργάζονται μαζί της στη παραγωγή υψηλής ποιότητας σκληρού σιταριού και συνδέονται με συμβόλαια. Τα συμβόλαια εξασφαλίζουν στους αγρότες μια εγγυημένη τιμή για το ποιοτικό σιτάρι, υψηλότερη από της αγοράς και επί πλέον τιμή για υψηλή ποιότητα. Η ενημέρωση έγινε σε πολλές περιοχές της χώρας (Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Πτολεμαΐδα, Φάρσαλα, Νίκαια, Αλμυρό και Θήβα). Οι εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Ελληνικού Σίτου MISKO. Το πρόγραμμα αυτό που αναπτύχθηκε από τη MISKO στοχεύει στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας για τον παραγωγό, το περιβάλλον, την κοινωνία, αλλά και γενικότερα για την ενίσχυση μιας ανταγωνιστικής αγροτικής παραγωγής που θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας στην Ελλάδα. Είναι μια υπηρεσία που απευθύνεται στη παραγωγική βάση που της προσφέρει υψηλής ποιότητας πρώτη ύλη για τα υψηλής ποιότητας ζυμαρικά που παράγει. Όραμά της MISKO είναι η συνεχής συμβολή στη γεωργική ανάπτυξη και η δημιουργία προστιθέμενης αξίας μέσω της συνεργασίας με Έλληνες παραγωγούς, εκπαιδευτικά ιδρύματα και νέους επιστήμονες του γεωργικού τομέα. Ιδιαίτερα τα προϊόντα της συμβολαιακής γεωργίας χρησιμοποιούνται για τη παραγωγή μονοποικιλιακών ζυμαρικών της MISKO που παράγονται από τη ποικιλία SVEVO.
Οι ενημερώσεις έγιναν από τον Υπεύθυνο Αγορών Κώστα Θεοχαρίδη και τον Ομότιμο Καθηγητή του Π.Θ. Φάνη Γέμτο.
Ποιότητα σίτου και ζυμαρικά
Το πρώτο τμήμα των ενημερώσεων αναφέρθηκε στη παρασκευή των ζυμαρικών και τις απαιτήσεις σε πρώτη ύλη δηλαδή σιτάρι για να παραχθούν υψηλής ποιότητας ζυμαρικά όπως τα ζητά ο καταναλωτής. Η ποιότητα του σιταριού εξαρτάται από μια σειρά παράγοντες όπως: τη ποικιλία, τις κλιματικές συνθήκες, τις ασθένειες και άλλες βιοτικές πιέσεις και από τις καλλιεργητικές πρακτικές (Εικόνα 1). Είναι προφανές ότι κάποιες από αυτές τις ελέγχει ο παραγωγός και κάποιες είναι πέραν του ελέγχου του.
Ποια ποιοτικά χαρακτηριστικά του σίτου επηρεάζουν τη ποιότητα των ζυμαρικών; Η περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη και η ποιότητα της γλουτένης κάνουν τα ζυμαρικά να αντέχουν στο βρασμό δηλαδή να μη «λασπώνουν». Η περιεκτικότητα σε κίτρινες χρωστικές (χρώμα) και τα μαύρα στίγματα επηρεάζουν την όψη του ζυμαρικού που όταν έχει ωραίο κίτρινο χρώμα γίνεται ελκυστικό στο καταναλωτή. Τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων και οι μυκοτοξίνες καθορίζουν την υγιεινή του προϊόντος.
Πως επηρεάζουν οι διάφοροι παράγοντες τα ποιοτικά χαρακτηριστικά; Η πολύχρονη εμπειρία μας, με συνεχή παρατήρηση και αναλύσεις, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι: Το χρώμα καθορίζεται κατά 70% από τη ποικιλία, κατά 20% από τις κλιματικές συνθήκες και κατά 10% από τις καλλιεργητικές φροντίδες. Η περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες καθορίζεται κατά 70%από τις καλλιεργητικές φροντίδες, κατά 20% από τη ποικιλία και κατά 10% από τις κλιματικές συνθήκες (έμμεσα). Η περιεκτικότητα σε γλουτένη καθορίζεται κατά 70% από τη ποικιλία, κατά 20% από τις κλιματικές συνθήκες και κατά 10% από τις καλλιεργητικές φροντίδες. Η υγιεινή του προϊόντος καθορίζεται κατά 30% από τη ποικιλία, κατά 40% από τις κλιματικές συνθήκες και κατά 30% από τις καλλιεργητικές φροντίδες.
Η MISKO έχει υιοθετήσει στη συμβολαιακή γεωργία από το 2002 με τη ποικιλία SVEVO που είναι μια πρώιμη ποικιλία με πολύ καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά και ικανοποιητικές αποδόσεις. Στις Εικόνες 2 και 3 δίνονται στοιχεία για τη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες και το χρώμα του μέσου όρου των διαφόρων ποικιλιών σίτου στην Ελλάδα και τα αντίστοιχα της SVEVO. Οι εικόνες δείχνουν σημαντική υπεροχή τόσο σε περιεκτικότητα πρωτεϊνών όσο και στο χρώμα. Μέχρι τώρα δεν βρέθηκε άλλη ποικιλία με τόσο σταθερά χαρακτηριστικά να την αντικαταστήσει παρ’ όλο που έχουν δοκιμαστεί και δοκιμάζονται πολλές νέες ποικιλίες.
Λίπανση και ποιότητα σκληρού σίτου
Η λίπανση είναι ένα κρίσιμο στοιχείο για τη παραγωγή του σκληρού σίτου. Κυρίως η αζωτούχος. Οι αγρότες στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια ακολουθούν πρακτικές λίπανσης για να μειώσουν το κόστος αλλά μάλλον μειώνουν τη ποιότητα. Το σιτάρι χρειάζεται φωσφόρο το φθινόπωρο για να αναπτύξει ένα ισχυρό ριζικό σύστημα. Επομένως αν οι εδαφολογικές αναλύσεις δείξουν έλλειψη τότε πρέπει να τον εφαρμόσουμε πριν από τη σπορά. Η αζωτούχος λίπανση έχει διαφορετικούς στόχους. Στην Εικόνα 4 φαίνονται τα στάδια ανάπτυξης του φυτού (φαινολογικά στάδια) και η κόκκινη καμπύλη δείχνει της απορρόφηση αζώτου από το έδαφος. Το φυτό φυτρώνει πριν από τα Χριστούγεννα, πολύ ή λίγο ανάλογα με το χρόνο σποράς. Μέχρι το Ιανουάριο η ανάπτυξη είναι πολύ μικρή λόγω χαμηλών θερμοκρασιών και οι ανάγκες σε άζωτο είναι πολύ μικρές. Είναι απαραίτητη η εφαρμογή αζώτου πριν από τη σπορά; Εδώ παίζει ρόλο η προηγούμενη καλλιέργεια. Εάν είναι μια ποτιστική καλλιέργεια ή ψυχανθές τότε κατά κανόνα, το Φθινόπωρο, υπάρχει στο έδαφος υπολειμματικό άζωτο που μπορεί να χρησιμοποιήσει το φυτό στην αρχική του ανάπτυξη. Επομένως δεν χρειάζεται βασική λίπανση αζώτου. Σημειώνω ότι το άζωτο στη νιτρική του μορφή είναι ευδιάλυτο στο νερό και με τις βροχές μπορεί να εκπλυθεί και να ρυπάνει τους υπόγειους υδροφορείς. Αντίθετα σε μονοκαλλιέργειες σιτηρών το υπολειμματικό άζωτο είναι ελάχιστο και τότε χρειάζεται βασική αζωτούχος λίπανση σε μικρές ποσότητες. Στην Εικόνα 4 φαίνονται οι εφαρμογές αζωτούχου λίπανσης σε ένα πειραματικό χωράφι όπου το μισό διαχειρίστηκε ο παραγωγός όπως συνήθιζε (μπλε βέλη) και στο άλλο μισό εφαρμόσαμε τις πρακτικές που προτείνουμε από τη MISKO (πράσινα βέλη). Στο συγκεκριμένο χωράφι εφαρμόσαμε βασική λίπανση καθώς η προηγούμενη καλλιέργεια ήταν σιτάρι. Επομένως η βασική αζωτούχος λίπανση συνιστάται μόνο σε μονοκαλλιέργειες σιτηρών.
Το Φεβρουάριο με την αύξηση της θερμοκρασίας και της διάρκειας της ημέρας το φυτό αρχίζει να αναπτύσσεται έντονα και αυξάνει η απορρόφηση αζώτου από το έδαφος. Το άζωτο αυτό πρέπει να το προσθέσουμε στα μέσα περίπου Φεβρουαρίου ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες αλλά και το χρόνο σποράς και φυτρώματος. Έτσι το φυτό θα αναπτυχθεί μέχρι το τέλος Μαρτίου, θα δώσει ένα μεγάλο φύλλωμα που θα φωτοσυνθέσει και θα εκμεταλλευτεί την ηλιοφάνεια, θα αδελφώσει επαρκώς και θα προκαθορίσει την παραγωγικότητα. Η επάρκεια αζώτου θα καλύψει την αυξημένη ζήτηση. Στις αρχές Απριλίου το σιτάρι βγάζει το στάχυ και παράγει τους σπόρους. Η ποιότητα του σπόρου, δηλαδή η περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, δημιουργούνται από άζωτο που απορροφά εκείνη τη περίοδο το φυτό από το έδαφος. Επομένως κρίσιμο στοιχείο για υψηλή ποιότητα είναι η επάρκεια αζώτου, που δεν εξασφαλίζεται με μια δόση επιφανειακής λίπανσης το Φεβρουάριο αλλά μιας δεύτερης στα μέσα Μαρτίου. Αυτή εξασφαλίζει υψηλές πρωτεΐνες στο σκληρό σιτάρι. Δεδομένου του υψηλού κόστους της αζωτούχου λίπανσης που φτάνει τα 23 €/στρέμμα (ή 115 κιλά σίτου με τις σημερινές τιμές) η επιμελημένη εφαρμογή είναι σημαντικός παράγοντας επιτυχίας της καλλιέργειας και του χαμηλού κόστους παραγωγής.
Αμειψισπορά
Από τη συζήτηση για το άζωτο φαίνεται ότι η αμειψισπορά παίζει σημαντικό ρόλο στην επιτυχημένη καλλιέργεια. Εκτός από τη μείωση της βασικής λίπανσης συμβάλει σημαντικά στην αύξηση των αποδόσεων, την καλύτερη αξιοποίηση του εδάφους (με χρήση φυτών με βαθιές και αβαθείς ρίζες), το περιορισμό των παρασίτων (ζιζάνια, έντομα, ασθένειες). Οι αμειψισπορές συμβάλλουν και στη καλύτερη διαχείριση των αγροκτημάτων με κατανομή του όγκου των εργασιών στο χρόνο.
Κατεργασία του εδάφους
Η κατεργασία του εδάφους έχει ως σκοπό να βοηθήσει στη καλή εγκατάσταση της φυτείας και να συμβάλλει στη καλύτερη ανάπτυξη των φυτών σε όλη τη βλαστική περίοδο και στη συγκομιδή. Οι Έλληνες αγρότες κατά κανόνα οργώνουν τα χωράφια τους σε βάθος 25 εκατοστών, μετά από τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου και προετοιμάζουν τη σποροκλίνη για τη σπορά με πέρασμα από σβάρνες. Συνήθως δύο. Το κόστος αυτών των εργασιών με βάση χρεώσεις επαγγελματιών με γεωργικά μηχανήματα ανέρχεται σε 21 €/στρέμμα ή με τις σημερινές τιμές 105 κιλά σίτου. Σε πολλές περιοχές του Κόσμου, κυρίως στην Αμερική, Νότια και Βόρεια αλλά και σε χώρες της ΕΕ εφαρμόζεται η ακαλλιέργεια. Δηλαδή η σπορά χωρίς προηγούμενη κατεργασία. Ειδικές σπαρτικές χρησιμοποιούν ένα σύστημα τριών δίσκων. Ένας κατακόρυφος δίσκος μπροστά, συνήθως πτυχωτός, κόβει τα φυτικά υπολείμματα και κάνει μια μικρή διατάραξη του εδάφους. Ακολουθούν δύο δίσκοι που ανοίγουν ένα μικρό αυλάκι όπου τοποθετούν το σπόρο και ένας ή δύο τροχοί τον σκεπάζουν. Μια τέτοια μηχανή διαθέτει το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και χρησιμοποιήσαμε σε πολλές επιτιμημένες δομικές σε χωράφια αγροτών. Η μηχανή εργάστηκε πολύ ικανοποιητικά με καλό φύτρωμα και καλές αποδόσεις (παρόμοιες με το όργωμα).
Η μηχανή εργάστηκε με επιτυχία με πολύ μεγάλες αποδόσεις εργασίας. Ταχύτητες 8-10 km την ώρα είναι οι κανονικές που δίνουν αποδόσεις κοντά στα 20 στρέμματα την ώρα εφ’ όσον εξασφαλιστεί γρήγορη τροφοδότηση του σπόρου με κατάλληλο εξοπλισμό. Οι μηχανές μπορούν να σπείρουν σε ξηρό ή υγρό έδαφος. Άρα μπορούμε να σπείρουμε πριν από τις βροχές και να τις περιμένουμε να μας κάνουν το φύτρωμα. Μπορούμε επομένως να δουλέψουμε για πολλές μέρες κάθε φθινόπωρο (τουλάχιστον 15-20) και να σπέρνουμε πάνω από 3000 στρέμματα το χρόνο που μειώνει το κόστος απόσβεσης στο ελάχιστο.
Σπορά
Η σπορά ακολουθεί τη κατεργασία του εδάφους. Πολλοί αγρότες δεν χρησιμοποιούν πιστοποιημένο σπόρο και σπέρνουν μεγάλες ποσότητες πολύ μεγαλύτερες από αυτές που πραγματικά χρειάζονται. Η MISKO συνιστά ισχυρά τη χρήση πιστοποιημένου σπόρου. Γιατί εξασφαλίζει: υψηλή φυτρωτική ικανότητα, τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας στη παραγωγή, δεν έχει ξένους σπόρους, είναι απαλλαγμένος από ασθένειες.
Πόσο σπόρο θα σπείρουμε; μια καλή παραγωγή εξασφαλίζεται από 700.000 φυτά το στρέμμα. Δεδομένου ότι η SVEVO έχει 1,75 αδέλφια ανά φυτό τότε πρέπει να σπείρουμε 450.000 σπόρους ανά στρέμμα. Με βάση το βάρος των 1000 σπόρων που υπάρχει στο καρτελάκι μπορούμε να βρούμε πόσο σπόρο πρέπει να σπείρουμε. Εννοείτε ότι αν η σποροκλίνη δεν είναι καλή θα αυξήσουμε τη ποσότητα. Σε περίπτωση μονοκαλλιέργειας σιτηρών κυρίως, υπάρχει κίνδυνος για σκουλήκι, οπότε και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με κατάλληλη εντομοκτονία εδάφους, προκειμένου να μη σπαταλήσουμε περισσότερο σπόρο.
Μια καλής ποιότητας σπαρτική, καλά συντηρημένη και ρυθμισμένη είναι ένας παράγων της καλής εγκατάστασης της φυτείας. Οι αγρότες πρέπει να αφιερώνουν χρόνο για τη συντήρηση της μηχανής και τη ρύθμισή της στην αποθήκη πριν να φτάσουμε στο χωράφι. Τα δύο αυτά στοιχεία (μαζί με τη καλή προετοιμασία της σποροκλίνης) είναι η βάση της καλής σποράς.
Συμπεράσματα
- Η βιομηχανία ζυμαρικών στηρίζει την υψηλή ποιότητα των προϊόντων της στην υψηλή ποιότητα της πρώτης ύλης που εξαρτάται τόσο από παράγοντες ελεγχόμενους από τους παραγωγούς αλλά και από παράγοντες όπως ο καιρός που είναι ανεξάρτητοι.
- Η κατανόηση από τον παραγωγό των στοιχείων που καθορίζουν τη τελική ποιότητα του ζυμαρικού το βοηθά να αξιολογήσει τις καλλιεργητικές πρακτικές που πρέπει να εφαρμόσει.
- Η επιλογή των καλλιεργητικών πρακτικών πρέπει να γίνεται πάντα έχοντας στο μυαλό και το αντίστοιχο κόστος που καθορίζει το τελικό του κέρδος.
- Μια σειρά από πρακτικές που έχουν δοκιμαστεί σε Ελληνικές συνθήκες και έχουν δώσει καλά αποτελέσματα προτάθηκαν να εφαρμοστούν από τους αγρότες.
- Αυτές περιλαμβάνουν τη χρήση ακαλλιέργειας αντί για συμβατική κατεργασία με όργωμα, ορθολογική εφαρμογή αζωτούχου λίπανσης και σποράς αλλά και χρήση αμειψισπορών. Όλα αυτά μπορούν να εξασφαλίσουν άριστο αποτέλεσμα.